Halina Czarnowska
BILIŃSKA Halina, z Krystkiewiczów, zamężna Czarnowska (działała 1907–1937),
aktorka.
Była żoną aktora, reżysera i dyrektora teatru Ludwika Czarnowskiego (zob. t. 1). Nazwisko jej w prasie zapisywano często błędnie, jako Bielińska lub Balińska, toteż zapewne pierwszych lat jej pobytu na scenie dotyczą wiadomości umieszczone w hasłach aktorek: Balińskiej Haliny i Bielińskiej (obie zob. t. 2). Prawdopodobnie występowała więc: w sezonie 1907/08 w Kaliszu pod dyrekcją Józefa Zielińskiego, w maju 1908 w zespole Heleny Marcello-Palińskiej, na przykład w Lublinie, a w listopadzie 1910 z zespołem aktorów wileńskich pod kierownictwem Bronisława Oranowskiego w Teatrze Miejskim w Kownie.
Latem 1911 była w zespole Karola Hoffmana w Połądze (używała wtedy nazwiska panieńskiego), gdzie cieszyła się już opinią utalentowanej aktorki i grała pierwszoplanowe role, na przykład: Różę (Dzieci muzy), Teklusię (Kominiarz i młynarz, czyli Zawalenie się wieży), Amelię (Mazepa), Joannę (Podejrzana osoba). W sezonie 1911/12 (do połowy marca 1912) była w zespole Teatru Komedii w Płocku pod dyrekcją Antoniego Sikorskiego; grała tu w komediach i dramatach główne role amantek i bohaterek: Anielę (Śluby panieńskie), Alinę (Ciotunia), znowu Amelię (Mazepa), Julkę (W sieci), Dalilę (Samson i Dalila), Judytę (Uriel Akosta). W kwietniu 1912 nadal występowała w Płocku, a także we Włocławku, ale w zespole Henryka Czarneckiego, a latem tego roku wyjechała ponownie z Karolem Hoffmanem do Połągi. Od połowy września do początku października 1912 z zespołem Jana Pawłowskiego grała w wielu miastach, m.in. w Kaliszu i Radomiu, a na sezon 1912/13 została zaangażowana do Teatru Polskiego w Wilnie. Na scenie tej, pod dyrekcją Jana Pawłowskiego i Juliana Strycharskiego, grała dużo ról, na przykład: Helenę (W gołębniku), Dagmarę (Samson i Dalila), Rosę (Tajemniczy Dżems), Arcyksiężnę (Orlę), Żonę (Ich czworo), Juliasiewiczową (Moralność pani Dulskiej). Po zakończonym 28 marca 1913 sezonie w Wilnie, jeździła w kwietniu i maju tego roku z zespołem aktorów wileńskich pod kierownictwem Bronisława Skąpskiego i odwiedziła m.in. Mińsk Litewski i Kowno.
W sezonie 1913/14 występowała w Teatrze Polskim w Poznaniu, w czerwcu 1914 prawdopodobnie w Płocku pod kierownictwem J. Borowskiego, a w 1915 w Zakopanem w Teatrze Zjednoczonych Artystów pod kierownictwem Dante Baranowskiego w sali „Morskiego Oka”. Możliwe, że w 1915 była też przez pewien czas w zespole Teatru Polskiego pod dyrekcją Bronisława Skąpskiego w Moskwie. W 1916 i 1917 zapewne znowu grała w przedstawieniach i imprezach organizowanych przez Baranowskiego, na przykład brała udział w „wieczorach pieśni i słowa” w Zakopanem, Tarnowie, Rzeszowie (kwiecień 1917). W sezonie 1917/18 należała do zespołu Teatru Ludowego (od 1918 Teatru Powszechnego) w Krakowie, w 1919 występowała znowu w zespole Baranowskiego, na przykład w Tarnowie (luty), a potem z aktorami krakowskimi w Przemyślu (27 maja jako Conchita w Kobiecie i pajacu). W sezonie 1919/20 i w początku sezonu 1920/21 była aktorką Teatru Bagatela w Krakowie i zagrała dwie role: Nelly Rosier (Panna służąca) i Annę (Tylko sen). Zapewne w tym czasie wyszła za mąż, bo od 1921 zaczęła używać podwójnego nazwiska Bilińska-Czarnowska. W końcu 1920 lub początku 1921 przeniosła się na stałe do Lwowa, gdzie od kwietnia 1921 Czarnowski był dyrektorem Teatru Miejskiego, a potem Teatrów Miejskich. Na scenach Teatru Wielkiego, Małego i Nowości grała stale od marca 1921 do 1925; od 1925 do 1929 była aktorką Teatru Małego, prowadzonego we Lwowie przez Czarnowskiego jako teatr prywatny; w sezonie 1929/30, znowu za jego dyrekcji, występowała w Teatrach Miejskich. Nie grała w tym okresie dużo, ale niemal bez wyjątku obejmowała główne role. Najlepiej oceniana była za kreowanie postaci, które współcześni recenzenci określali mianem „wielkich miłośnic”, najczęściej amantek we współczesnym repertuarze komediowym, a także w farsach; jak pisano, grała je z dużym smakiem i artystycznym umiarem. Potrafiła też błysnąć talentem w rolach dramatycznych, a nawet tragicznych. Chwalono jej inteligencję, staranne opracowanie ról, bezpośredniość w przekazywaniu uczuć, tworzenie postaci żywych, autentycznych, bez stosowania tak zwanych tanich efektów scenicznych. Z ważnych ról Bilińskiej z okresu lwowskiego należy wymienić na przykład takie, jak w 1921: Violetta (Klaudiusz), Helena Laroche (Tajfun) i Lola Zambezi (Roztwór profesora Pytla); w 1922: Żona (Ich czworo), Maggy (Dudek) i Księżna Masza (Ta, która przeszła bez śladu); w 1923: główna rola w Gwieździe H. Bahra i Stefa Broniewska (Oczy księżniczki Fathmy); w 1924: Wiktoria (Ziemia nieludzka), Eliza Moretti (Nieuczciwi) i Aurora (Prawo pocałunku); w 1925: Zuzanna (Pan dyrektor) i Wielka Księżna Ksenia (Wielka Księżna i chłopiec hotelowy); w 1926: Kitty (To moje bobo!); W 1927: Baronowa Würtz (Azais).
W 1926 reżyserowała w lwowskim Teatrze Małym W gołębniku. Występowała niekiedy gościnnie poza Lwowem, na przykład w 1922 w Kołomyi, zapewne w sierpniu 1924 w Ciechocinku, w październiku i Listopadzie 1926 z Teatrem Małym ze Lwowa w Przemyślu. W listopadzie 1930 grała nadal we Lwowie, na przykład. Lucię d'Alvadores (Ciotka Karola) w Teatrze Nowości. W 1937 reżyserowała jeszcze w lwowskim Teatrze Wielkim „komedio-bajkę” dla dzieci Janek i Franek (premiera 26 grudnia tego roku).
Bibliografia
Czachowska: Zapolska; Felczyński: Fredreum s. 156,196; Kaszyński: Teatralia s. 577, 626; B. Konarska-Pabiniak: Teatr w dawnym Płocku 1808–1939, Wrocław 1984 (il.); Konarska-Pabiniak: Repertuar, Mrozek s. 254, 287; Orbcz s. 82; Pleśniarowicz: Kartki z dziejów; 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 397; Warnecki; Biesiada Lit. 1912 nr 36 (il.); Echo Tarnowskie 1919 nr 3; Ekran i Scena 1923 nr 12/13; Krak. Prz. Teatr. 1920 nr 5 (il.); Kur. Krajowy 1912 nr 4, 8, 11, 15; Kur. Litew. 1912 nr 203, 216, 226, 22, 241, 263, 271, 272, 1913 nr 34, 47, 58; Kur. Warsz. 1925 nr 108, 1927 nr 279, 1928 nr 12, 38, 1930 nr 328; Kur. Wil. 1910 nr 29; Prz. Teatr. i Kinematogr. 1922 nr 22; Prz. Wil. 1912 nr 45–46; Scena Pol. 1922 z. 11–12, 1929 z. 4 s. 30; Scena i Szt. 1911 nr 28, 31, 46, 48, 1912 nr 5, 7, 15, 18, 40, 42; Wiek Nowy 1926 nr 7384 (5 II); Życie Teatr. 1921 nr 3, 1922 nr 41, 43, 1923 nr 8, 39, 1924 nr 4, 5, 1926 nr 5; Afisze, programy i wycinki prasowe, IS PAN; Hałabuda: Repertuar, Kułaga: T. Bagatela.
Ikonografia
Fot. – ITWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
