Tadeusz Kalinowski
KALINOWSKI Tadeusz Zenon (23 czerwca 1909 Warszawa – 5 maja 1997 Poznań),
scenograf.
Był synem Władysława i Natalii Kalinowskich; jego drugą żoną była Anna Cyronek-Kalinowska z domu Grodak, artystka-malarka. Po ukończeniu sześcioklasowego gimnazjum humanistycznego, od marca 1925 do września 1929 pracował w malarni Teatrów Miejskich w Warszawie jako praktykant malarski, uczeń i pomocnik Wincentego Drabika i Józefa Wodyńskiego. Jesienią 1929 rozpoczął studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Studiował malarstwo u Miłosza Kotarbińskiego, scenografię u Wincentego Drabika i Władysława Daszewskiego, architekturę wnętrz u Władysława Jastrzębskiego, a także malarstwo dekoracyjne u J. Pękalskiego. Studia ukończył w 1937; w ich trakcie, w 1931–33 odbywał służbę wojskową.
W sezonie 1937/38 zaangażował się jako samodzielny dekorator do Teatrów Miejskich w Łodzi, gdzie był autorem scenografii do Wielkiego człowieka do małych interesów, Niespodzianki i Moralności pani Dulskiej; współpracował wtedy jako dekorator także z objazdowym Teatrem Podolsko-Pokuckim im. Moniuszki z siedzibą w Stanisławowie. W sezonie 1938/39 był jedynym etatowym scenografem objazdowego Teatru Wołyńskiego im. Słowackiego w Łucku i Lublinie, autorem 17. scenografii, np. do takich przedstawień, jak: Przeprowadzka, Oczy księżniczki Fathmy, Święty płomień, Grube ryby, Pierwszy występ Jenny, Cyrano de Bergerac, Dziewczyna z lasu, Królowa przedmieścia, Ksiądz Marek. W 1939 został naczelnym projektantem targów w Równem na Wołyniu.
Wybuch II wojny światowej zastał go w Łucku, skąd wkrótce wyjechał do Lwowa i tu wstąpił do Związku Ukraińskich Plastyków. Później przeniósł się do Młynowa, gdzie pracował jako nocny stróż w stadninie rasowych koni. Wiosną 1943 wrócił do Warszawy. W powstaniu warszawskim, pod pseudonimem „Doktor” w zgrupowaniu „Ruczaj”, walczył w oddziałach Armii Krajowej na Starym Mieście; po ucieczce z niewoli, w dramatycznych okolicznościach odnalazł syna i razem ukrywali się na wsi pod Nieborowem, pracując w gospodarstwie rolnym.
Po zakończeniu wojny pojechał do Łodzi, gdzie był asystentem Władysława Daszewskiego w Teatrze Wojska Polskiego. Został też słuchaczem jednorocznego kursu dla scenografów w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie z tymczasową siedzibą w Łodzi. W 1947 samodzielnie zaprojektował scenografię do Szczęścia Frania w Teatrze Wojska Polskiego (premiera 23 marca tego roku na scenie Teatru Powszechnego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego). W sezonie 1947/48 Wilam Horzyca zaangażował go do Teatru Miejskiego w Bydgoszczy; tu przygotował scenografie premier: Szelmostw Skapena, Obrony Ksantypy, Wilków w nocy, Temperamentów, Świerszcza za kominem, Pana Jowialskiego, Żołnierza i bohatera. Razem z Horzycą odszedł do Poznania, gdzie w sezonach 1948/49–1952/53 był na etacie scenografa w Teatrze Polskim, a potem w Teatrach Dramatycznych i według Zenobiusza Strzeleckiego
dał kilka interesujących dekoracji.
Projektował scenografię m.in. do przedstawień: Niedźwiedź, Seans i Pastorałka Leona Schillera (1948), Major Barbara (1949), Profesja pani Warren i Obcy cień (1950), Głupi Jakub (1951), Poemat pedagogiczny i Damy i huzary (1952), Trzydzieści srebrników i W małym domku (1953). Dla Opery Poznańskiej zaprojektował kostiumy do Uprowadzenia z seraju (1949), a dla Teatru Współczesnego w Szczecinie scenografię Głupiego Jakuba (1952). Później zrezygnował z pracy w teatrze i zajął się malarstwem i grafiką, jedynie w 1959 dla poznańskiego Teatru Satyry opracował jeszcze scenografię do przedstawienia Powrót.
W Poznaniu związany był z ruchem awangardowym; od 1948 pracował z grupą 4F+R (Forma, Farba, Faktura, Fantastyka + Realizm). Od 1951 uprawiał abstrakcyjne, nasycone kolorem malarstwo. Był komisarzem wielkiej wystawy „Wektor Sztuki” w Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu (1993). Retrospektywna wystawa jego prac odbyła się w 2000 w Poznaniu i w Warszawie.
Bibliografia
Almanach 1996/97; Kaszyński: Teatr łódz.; Kruk: T. w Lublinie 1918–39; Listy Wilama Horzycy, Warszawa 1991; Mrozińska: Trzy sezony; Strzelecki: Plastyka teatr.; Sztuki plastyczne w Poznaniu 1945–1980, Poznań 1987 (E. Kalemba-Kasprzak, A. Krajewska: Scenografia); Śmigielski: T. Wołyński s. 110, 113, 138; Świtała: T. Pol. w Poznaniu 1875–1975; T. przy ul. Cegielnianej; Uśmiech Melpomeny. Teatry Poznania [w:] Kron. m. Poznania 2000 nr 3 s. 271–272 (I. Kiec: „Sam na scenie’’. Wilam Horzyca w Poznaniu 1948–51); Wroczyński: Pół wieku s. 219, 281; Acta Universitatis Lodziensis 1987 z. 8 s. 138 (E. Nawrocka: Z dziejów teatru w Stanisławowie); Gaz. Wielk. 1997 nr 107; Pam. Teatr. 1980 z. 1–4 s. 457; Wprost 1970 nr 14; Akt zgonu nr 2628/1997, Arch. USC Poznań; Akta, ZASP (fot.); www.1944.pl
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
