Osoby

GDANIEC Jan (9 lipca 1915 Gdańsk – 18 marca 1983 Gdańsk),

śpiewak. 

Był synem Jana Gdańca, sklepikarza, i Antoniny z domu Krusza. W młodości śpiewał w prowadzonych przez Tadeusza Tylewskiego i Kazimierza Wiłkomirskiego chórach polskich Towarzystw Śpiewaczych „Moniuszko” i „Święta Cecylia”, działających w Wolnym Mieście Gdańsku. Od 1935 kształcił się w klasie śpiewu solowego u J. Gorzechowskiej w Konserwatorium Macierzy Szkolnej; studiował tu też w klasie skrzypiec i trąbki. Brał udział (wraz z innymi osobami z rodziny) w amatorskich przedstawieniach, organizowanych przez męską sekcję Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej w Gdańsku jako członek chóru i orkiestry; uprawiał sport w klubie „Sokół”. Pracował w Centrali Kresowej (1933–38), potem w fabryce Gieschego (1938–39), skąd w 1939, po wybuchu wojny, został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Stutthofie, a później do Dachau Buchenwaldu i Auschwitz; w momencie wyzwolenia w 1945 znajdował się w obozie w Litomierzycach (Leitmeritz) w Czechach. 

Po powrocie do Gdańska pracował w Stoczni (1946–49), gdzie grał w robotniczym teatrze amatorskim, np. rolę Felka-majtka w sztuce W górę żagle (1948), w której dostrzeżono jego uzdolnienia sceniczne. W 1947 stanął do przesłuchań w Studiu Dramatycznym przy Teatrze Wybrzeże pod kierownictwem Iwo Galla, uzyskał stypendium i wstąpił do Państwowej Średniej Szkoły Muzycznej w Gdyni, do klasy śpiewu Kazimierza Czekotowskiego. Uczył się też w Studiu Muzyczno-Dramatycznym przy Teatrze Wybrzeże, a w 1949 został przyjęty do Studia Operowego przy Filharmonii Bałtyckiej (później Opery i Filharmonii Bałtyckiej) i 28 czerwca 1950 zadebiutował na gdańskiej scenie operowej w roli Oniegina (Eugeniusz Oniegin). Następnie śpiewał takie partie z repertuaru dla basów i barytonów, jak: Maciej (Straszny dwór, 1950), Sharpless i Yamadori (Madame Butterfly, 1951), ponownie Oniegin, Kruszyna (Sprzedana narzeczona, 1951), Diabeł (Trzewiczki, 1952), Figaro (Wesele Figara; 1952, 1957). Solistą Opery Bałtyckiej pozostał do końca życia. Wykonywał często niewielkie role, takie jak: Szewcow w Młodej gwardii (1953), Schaunard w Cyganerii (1954), Dziemba w Halce (1956), Moruccio w Nizinach (1957), Ned Keene w Peter Grimes (1958), Zakrystian w Tosce (1960), Ojciec w Jasiu i Małgosi (1966), Ping w Turandot (1968), ale śpiewał także wiele dużych i ważnych: Walentego w Fauście (1956), Tomskiego w Damie pikowej (1956), Leporella w Don Juanie (1959), Gaspara w Ricie (1961), Warłaama w Borysie Godunowie (1970). 

Doceniano jego talent komediowy w takich rolach, jak: Bartolo (Cyrulik sewilski, 1955), Król Łakomiec (Krakatuk, 1956), Król (Sinobrody, 1967), Sempronio (Aptekarz, 1974), Frosch (Zemsta nietoperza, 1975); predysponowany do ról charakterystycznych, stosował w nich peruki, przyprawiane nosy i brzuchy. Bywał też jednak przekonywający w rolach dramatycznych, np. jako Tonio w Pajacach (1958), czy tytułowy Rigoletto (1962), kiedy to

pozostawił w pamięci żywą, wyraźnie i konsekwentnie zarysowaną postać starca, a jego rozpacz w ostatniej scenie, przejmująca i bez zbędnej emfazy – wstrząsnęła widownią 

(N. Karaśkiewicz).

Stworzył pamiętną kreację jako Nick Shadow (Żywot rozpustnika, 1965), a także Germont (Traviata, 1966) i Jago (Otello, 1968), podobał się jako Żupan (Baron cygański, 1965). Chwalił jego aktorstwo i śpiew w recenzji z Żywotu rozpustnika Ludwik Erhardt:

Jan Gdaniec znalazł bardzo przekonywające środki dla pokazania  przebiegłości i drapieżności diabelskiego doradcy, ma  wyrazisty i opanowany gest, śpiewa czysto i wyraźnie,

z dobrą dykcją.

Dnia 8 czerwca 1980 uczestniczył w zbiorowym jubileuszu artystów, którzy przepracowali w Operze Bałtyckiej 30 lat i wszyscy wzięli udział w przedstawieniu Strasznego dworu (Gdaniec w roli Macieja). Po przejściu na emeryturę, nadal współpracował z macierzystą Operą. Ostatni raz wystąpił na scenie 13 lutego 1983 jako Dziemba w Halce. 

Należał do Gdańskiej Czwórki Radiowej, którą tworzyli soliści Opery Bałtyckiej. W latach 50. i 60. kwartet ten koncertował na terenie Trójmiasta oraz województwa gdańskiego i cieszył się znaczną popularnością. Miał zasługi w staraniach o gruntowanie polskości Gdańska i rozwój kultury na Pomorzu; był wielokrotnie nagradzany i odznaczany. 

Bibliografia

Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Gdańsk teatralny (M. Komorowska); Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Opera Bałtycka (w 25-lecie istnienia), tu il.; Opera Bałtycka 1945–85 (il.); Żędzianowska: Pro memoria (il.); Dz. Bałt. 1975 nr 84, 1983 nr 57; Głos Wybrz. 1958 nr 120; Głos Wybrz. (Magazyn) 1983 nr 72; Ruch Muz. 1962 nr 19 (N. Karaśkiewicz), 1965 nr 8 (L. Erhardt); Akt zgonu nr 946/1983, Arch. USC Gdańsk; Akta (fot.) i wycinki prasowe, ZASP; Almanach 1944–59. 

Ikonografia

A. Suchanek: G. jako Diabeł (Trzewiczki), pastel, 1951 – MNGdańsk. Fot. – Opera Bałtycka Gdańsk.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Jan Gdaniec (9 VII 1915 Gdańsk - 18 III 1983 Gdańsk), śpiewak. W 1933 ukończył w Gdańsku średnią szkołę muzyczną. Do wybuchu II wojny świat, był działaczem Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej w Gdańsku i brał udział w organizowanych przezeń przedstawieniach amatorskich. Zawodową działalność art. rozpoczął dopiero w Studio Operowym przy Filharmonii Bałtyckiej, od 1953 do 1976 był solistą Opery i Filharmonii Bałtyckiej. W swym repertuarze miał m. in. następujące partie barytonowe i basowe: Maciej ("Straszny dwór" Moniuszki), Podczaszyc ("Hrabina" Moniuszki), Germont ("Traviata" Verdiego), Rigoletto ("Rigoletto" Verdiego), Oniegin ("Eugeniusz Oniegin" Czajkowskiego), Nick Shadow ("Żywot rozpustnika" Strawińskiego), Król Łakomiec ("Krakatuk" Szeligowskiego), Dziemba ("Halka" Moniuszki), Dr Bartolo ("Cyrulik sewilski" Rossiniego). Po przejściu na emeryturę, w l. 1976-79 nadal współpracował z tą sceną. Źródło: Almanach sceny polskiej 1982/83. Tom XXIV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987.