Artykuły

Maria Hepel, Bruno Chojak. W naszym Ośrodku funkcjonuje stała komórka organizacyjna, zwana "Działem Archiwalno-Dokumentacyjnym" - w skrócie: "Archiwum"

Archiwum jest obsługiwane przez dwójkę stałych pracowników pełnoetatowych: Brunona Chojaka (kierownika) i Marię Hepel (archiwistkę). Między tymi pracownikami występuje podział specjalizacyjny: Bruno Chojak - dokumentacja aktowa, dokumentacja mechaniczna, ikonografia i muzealia; Maria Hepel - biblioteka, zbiory prasy i dokumentów prasowych, publikacje i wydawnictwa. Archiwum jest dostępne dla badaczy, krytyków, dziennikarzy, aktorów, wykładowców i studentów na ogólnych zasadach, praktykowanych w instytucjach naukowych, archiwach i bibliotekach. Placówka nasza przyjmuje także studentów-praktykantów dla odbycia praktyk studenckich na podstawie skierowań z macierzystych uczelni tych studentów.

Charakterystyka zbiorów

W zbiorach Archiwum Ośrodka znajdują się dokumenty aktowe i nieaktowe wytworzone przez trzy jednostki: Teatr Laboratorium, teatr Drugie Studio Wrocławskie oraz Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych. Są to zdjęcia, plakaty, programy, egzemplarze teatralne, kostiumy, elementy scenografii, zapisy filmowe i wideo, nagrania magnetofonowe. Gromadzimy również dokumentację prasową oraz książki poświęcone Teatrowi Laboratorium.

Typologia Stefanii Skwarczyńskiej nie przystaje całkowicie do specyfiki naszych zbiorów, jednakże może ona spełnić (częściowo) funkcję klasyfikującą. Powołując się na nią można stwierdzić, iż posiadamy i gromadzimy:

Dokumenty dzieła:

1) Filmowe zapisy spektakli Teatru Laboratorium, Drugiego Studia Wrocławskiego oraz niektórych spektakli gościnnie prezentowanych w Ośrodku.

2) "Podobizny" wybranych fragmentów przedstawienia - dysponujemy kilkoma zapisami monologów Ryszarda Cieślaka ze spektaklu Książę Niezłomny oraz fragmentami nieutrwalonych w całości spektakli Teatru Laboratorium zarejestrowanymi przez realizatorów filmów dokumentalnych.

9) Egzemplarze reżyserskie i aktorskie spektakli Teatru Laboratorium oraz Drugiego Studia Wrocławskiego. W zbiorach Ośrodka znajduje się osiem egzemplarzy teatralnych spektakli Teatru Laboratorium oraz czternaście - Drugiego Studia Wrocławskiego. W większości są to egzemplarze cenzorskie lub aktorskie. Sporadycznie otrzymujemy egzemplarze teatralne od goszczących u nas teatrów.

11) Dokumentacja scenografii (niekompletna) Teatru Laboratorium oraz Drugiego Studia Wrocławskiego.

12) Zdjęcia zachowanych kostiumów teatralnych.

16) W większości czarno-białe fotografie ze spektakli.

20) Afisze.

21) Programy.

23) Dokumentacja prasowa wszystkiego, co napisano o Jerzym Grotowskim, Teatrze Laboratorium, Drugim Studiu Wrocławskim i Ośrodku w prasie krajowej oraz - w miarę możliwości - zagranicznej.

25) Raporty kasowe oraz rozliczenia spektakli.

Dokumenty pracy:

3) Notatki niektórych aktorów dotyczące pracy nad rolą.

6) Notatki dotyczące pracy Jerzego Grotowskiego autorstwa aktora - Stanisława Scierskiego.

10) Niektóre zachowane projekty, wersje wstępne afiszy.

(Numeracja odnosi się do propozycji łódzkiej badaczki).

O dokumentacji filmowej

Archiwum nasze gromadzi i uzupełnia zbiory filmowe przejęte po byłym Teatrze Laboratorium Jerzego Grotowskiego, w wyniku czego posiadamy w naszych zbiorach kompletną dokumentację filmową trzech przedstawień Grotowskiego: Akropolis, Księcia Niezłomnego i Apocalypsis cum Figuris oraz częściową dokumentację Tragicznych dziejów doktora Fausta. Archiwum nasze nadzoruje także bieżącą dokumentację filmową i telewizyjną działalności naszego Ośrodka, jak również współpracuje przy realizacjach filmów dokumentalnych, związanych z twórczością Teatru Laboratorium i współpracowników Jerzego Grotowskiego. Do chwili obecnej powstało dzięki tej współpracy sześć profesjonalnych filmów biograficznych, poświęconych osobom: Ryszarda Cieślaka (aktora), Mai Komorowskiej (aktorki), Andrzeja Bielskiego (aktora), Jerzego Gurawskiego (architeka), Ludwika Flaszena (współzałożyciela Teatru Laboratorium) oraz Jerzego Grotowskiego.

Ikonografia (tzn. różnego rodzaju obiekty o charakterze obrazów nieruchomych) stanowi równie obszerną część naszych zbiorów jak dokumentacja innego rodzaju, np. literacka czy fono- lub wideofilmograficzna. Z przykładów niekonwencjonalnych możemy wymienić zbiór karykatur Jerzego Grotowskiego, rysunki i prace plastyczne aktorów i stażystów byłego Teatru Laboratorium, projekty kostiumów i projekty architektury przestrzeni scenicznej wraz z tworzoną dla nich dokumentacją muzealno-konserwatorską, trofea i przedmioty o charakterze pamiątkowym. Tworzą je zarówno zbiory przejęte po byłym Teatrze Laboratorium, jak i materiały przekazywane przez aktorów (żyjących) bądź rodziny aktorów nieżyjących - jako depozyty.

Prace biograficzne

Biogram każdego twórcy w wersji skróconej może powstać w oparciu o przechowywaną u nas dokumentację na określone żądanie w bardzo krótkim czasie: na przykład na wiadomość o śmierci Andrzeja Bielskiego jego biogram został zredagowany w ciągu trzech godzin. Biogramy wyczerpujące wymagały dłuższego, około dwutygodniowego przygotowania - były to biogramy opublikowane: Zygmunta Molika, Ryszarda Cieślaka i Stanisława Scierskiego - aktorów byłego Teatru Laboratorium.

Dokumentacja bieżąca

Powstaje ona przez zakładanie teczek dokumentacyjnych dla każdej odbywającej się w nim imprezy. Zbieramy więc programy, druki zaproszeń, bilety, ulotki reklamowe. Zamawiamy serwis fotograficzny z wykładów, konferencji i spotkań u zawodowego fotografa oraz - w miarę potrzeb i możliwości - rejestrujemy spektakle i pokazy pracy na wideo. Sesje, wykłady i spotkania nagrywane są na kasety magnetofonowe, których obecnie w zbiorach Ośrodka znajduje się kilkaset.

Publikacje i opracowania dotyczące repertuaru oraz działalność wydawnicza.

Dysponujemy nie tylko materiałami źródłowymi, lecz i opracowaniami dotyczącymi repertuaru Teatru Laboratorium. Są to książki prof. Zbigniewa Osińskiego: "Grotowski i jego Laboratorium", Warszawa 1980, "Grotowski wytycza trasy", Warszawa 1993, "Teatr "13 Rzędów" i Teatr Laboratorium "13 Rzędów". Opole 1959-1964. Kronika-bibliografia", Opole 1997, oraz tegoż autora (napisana z Tadeuszem Burzyńskim) "Laboratorium Grotowskiego", Warszawa 1979. Repertuar Drugiego Studia Wrocławskiego nie doczekał się do tej pory opracowania w formie książkowej, wiemy jednak o powstającej na ten temat pracy magisterskiej pisanej pod kierunkiem prof. Józefa Kelery na Uniwersytecie Wrocławskim (istnieją teczki rudymentarne przedstawień i plany pracy stanowiące podstawę do takiego opracowania). Kronika działalności Ośrodka pisana jest na bieżąco. Była ona do tej pory publikowana w różnych formach:

1. W latach 1991-1994 wydawano co roku informatory w formie plansz zawierające informacje o mających w Ośrodku miejsce imprezach (po polsku i angielsku).

2. "Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych", [1990-maj 1992], "Notatnik Teatralny" 1992, nr 4.

3. "Kronika działalności publicznej Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych od maja 1992 do końca 1994 roku", "Notatnik Teatralny" 1995, nr 10.

4. "Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, 1990-1994 - The Centre of Studies on Jerzy Grotowski's Work and of the Cultural and Theatrical Research, 1990-1994", Wrocław 1995 (po polsku i angielsku).

5. "Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, 1990-czerwiec 1996 - The Centre of Studies on Jerzy Grotowski's Work and of the Cultural and Theatrical Research, 1990-June 1996", Wrocław 1996 (po polsku i angielsku).

6. Kronika działalności za lata 1990-1999 - w przygotowaniu (po polsku i angielsku).

Ośrodek jest współwydawcą książek:

1. Katalog wystawy poświęconej Ryszardowi Cieślakowi: "Ryszard Cieślak. Aktor Teatru Laboratorium we Wrocławiu", Wrocław 1991.

2. Eugeniusz Get-Stankiewicz, Jan Bortkiewicz (red.), [wydawnictwo okolicznościowe o Stanisławie Scierskim], Wrocław 1995.

3. "Siew Dionizosa. Inspiracje Grecji antycznej w teatrze i dramacie XX wieku w Europie Środkowej i Wschodniej. Rekonesans", Warszawa 1997.

4. Zbigniew Osiński, "Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty", Gdańsk 1998.

Ośrodek wydał:

1. Wydawnictwo okolicznościowe: "Zygmunt Molik", Wrocław 1992.

2. Anna Hannowa, "Jakub Rotbaum. Świat zaginiony. Malarstwo, rysunki", Wrocław 1995.

3. Jerzy Grotowski, "Teksty z lat 1965-1969. Wybór", wydanie III, Wrocław 1999.

4. Józef Kelera, "Grotowski wielokrotnie", Wrocław 1999.

5. Eugenio Barba, "Ziemia popiołu i diamentu" - w przygotowaniu.

Od 1991 roku wydajemy pismo "Notatnik Teatralny", którego do tej pory ukazało się osiemnaście numerów.

Wystawy i ekspozycje własnych zbiorów.

Ośrodek organizował lub współorganizował następujące wystawy wykorzystujące zbiory Archiwum:

1. "Jerzy Gurawski - doktor przestrzeni teatralnej" (16.10-31.12.90).

2. "Ryszard Cieślak w Teatrze Laboratorium we Wrocławiu", Muzeum Historyczne we Wrocławiu (21.03-15.05.91).

3. "Życie i praca Zygmunta Molika" (10-26.05.92).

4. "Antek Jahołkowski" (8-24.09.93).

5. "Viktoria Mai wiosną we Wrocławiu" (wernisaż: 13.05.94).

6. "Stanisław Scierski", wrocławska galeria "Na Odwachu" (3-17.03.95).

7. "Wystawa plakatów i kostiumów Waldemara Krygiera" (wernisaż: 20.01.96).

8. "Jerzy i Wojciech Gurawscy - projekty i szkice teatralne, malarstwo" (23.11-10.12.96).

9. "Zbigniew Cynkutis" (4-19.02.98).

10. "Wielki polski dramat romantyczny w Teatrze 13 Rzędów i Teatrze Laboratorium" (3-5.04.98).

11. "Czterdziestolecie Teatru Laboratorium" (15.10-22.10.99).

Wypożyczaliśmy również eksponaty na liczne wystawy w kraju i za granicą, m.in.: "Labirynt teatru" (Kraków 1994), "Der sprechende Körper" (Zurych 1996 i Wiedeń 1998), "Testament mój" (Wrocław 1999), "Wrocław moje miasto" (Wrocław 2000).

Relacja wobec instytucji nadrzędnej

Archiwum nasze pozostaje w stałym kontakcie z Archiwum Państwowym we Wrocławiu z tytułu nadzoru tego ostatniego, zgodnie z przepisami ustawy o ochronie archiwaliów instytucji zasłużonych dla rozwoju kultury narodowej i tym samym tworzących narodowy zasób archiwalny. Placówka nasza bywa wizytowana przez inspektorów Archiwum Państwowego i jest zobowiązana do wykonywania zaleceń pokontrolnych. Z naszych zasobów archiwalnych i muzealnych były urządzane wspomniane wcześniej wystawy poza terenem naszego Ośrodka. Także i nasz Ośrodek gościł u siebie wystawy przywożone z zewnątrz: z Centrum Scenografii Polskiej w Katowicach (o Jerzym Gurawskim), z Muzeum Teatru w Kijowie (o Łesiu Kurbasie), z Muzeum Teatru w Rydze (o historii teatru łotewskiego). Od 1991 roku w każdą rocznicę śmierci Tadeusza Kantora urządzamy wystawy ze zbiorów krakowskiej Cricoteki oraz Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

O kolekcjonerach

Nieocenioną co do wartości pomoc w uzupełnianiu naszych zbiorów wnoszą aktorzy (żyjący) byłego Teatru Laboratorium a także rodziny aktorów nieżyjących. Z tego źródła docierają do naszego Archiwum materiały w charakterze depozytów. Dużą pomoc świadczą także dawni pracownicy administracyjni Teatru - na przykład pani Stefania Gardecka i pan Czesław Szarek. Wiadomo nam także o innych kolekcjach prywatnych, jednak nie jesteśmy upoważnieni przez ich właścicieli do ujawniania publicznie jakichkolwiek adresów czy personaliów.

Wspomnienia dotyczące pracy w Teatrze Laboratorium regularnie publikowane są przez "Notatnik Teatralny", gdzie niemal w każdym zeszycie pojawia się rozdział zatytułowany "Grotowski". Do tej pory ukazały m.in. zeszyt monograficzny poświęcony Ryszardowi Cieślakowi (1995, nr 10), a w przygotowaniu znajduje się numer podwójny (20-21), w którym zabierają głos aktorzy, jak i współpracownicy Teatru Laboratorium.