Artykuły

Małgorzata Abramowicz. Na początku lat 70. w prasie gdańskiej zaczęły pojawiać się artykuły w tonie dramatycznym. Tadeusz Rafałowski w tekście "Dopóki nie jest za późno. Archiwum gdańskiej Melpomeny" pisał: "Sytuacja jest alarmująca- sprawa dojrzała do ostatecznego jej załatwienia. Chodzi o dokumentację życia teatralnego Wybrzeża, o wszystko to, co związane jest z historią i rozwojem wybrzeżowych teatrów, a co z każdym rokiem, z każdym miesiącem niszczeje, odchodzi w niepamięć lub - ginie bezpowrotnie."

Później ujrzano sprawę szerzej, nie tylko z perspektywy Wybrzeża, ale całego kraju. Powstała inicjatywa stworzenia w Gdańsku, w kościele św. Jana MUZEUM SCENOGRAFII. W wyniku działań Gdańskiego Oddziału SPATiF w roku 1976 przy Muzeum Narodowym w Gdańsku powstał Dział Teatralny, jako zaczątek przyszłej, samodzielnej placówki muzealnej. Pierwszym jego kierownikiem została mgr Marta Góralska (historyk sztuki), później dział objęła mgr Mirosława Kruszewska (teatrolog), a w roku 1979 jego szefową została mgr Elżbieta Kościukiewicz-Roeding (teatrolog) i prowadzi go do dziś.

W latach 70. i do połowy lat 80. trwały dyskusje nad ostatecznym kształtem przyszłego Muzeum Scenografii, powstawały najfantastyczniejsze plany zagospodarowania kościoła św. Jana, marzono o komputerach, nowoczesnym sprzęcie oświetleniowym i nagłaśniającym, o stworzeniu możliwości występów różnego typu teatrów, o organizowaniu monumentalnych wystaw, koncertach...

W roku 1981 prof. Zenobiusz Strzelecki przysłał do Gdańska listę 30 postulatów do zrealizowania : "Ośrodek Scenografii Polskiej w Gdańsku, w odpowiedzi na list: "A jednak się kręci" - można by rzec. I dobrze. Musi się rozkręcić ! Bardzo mnie cieszą różne propozycje. Odpowiadam w sposób nieskoordynowany (wakacje, ciepło):

1. Należy zwrócić się z apelem do scenografów (listownie, indywidualnie) o zgłoszenie prac uważanych za ważne, cenne artystycznie (tak oceniane przez nich, przez środowisko, przez krytykę, nagrodzone). Jakie konkretnie elementy tych prac należało by zachować.

2. Należy już, w miarę możliwości zakupywać projekty ważnych inscenizacji, spektakli nagrodzonych.

3. Prowadzić kartotekę spektakli krajowych i zagranicznych (Almanach ukazuje się parę lat później !)

4. Zbierać fotografie, szczególnie ważnych inscenizacji (i nie wszystkie, nie zagracać, nie ilość ale jakość! Jak to robić?)

5. Apel do dyrekcji o dobrą dokumentację fotograficzną z uwzględnieniem scenografii (dekoracje z paroma aktorami, kostiumy w akcji, ciekawe ale i dokumentacyjne) ale najwyższy czas na kolorowe przeźrocza: małe z całego spektaklu i kilka większych kluczowych scen (są b. drogie).

6. Należy starać się o magazyn na duże elementy dekoracji i na kostiumy. W teatrze prędko się znudzą.

7. Książki: należy je kompletować, ale również nawiązywać kontakty z zagranicą (wymiana, zakupy, darowizny). Tu OISTT byłaby dobrym pośrednikiem i osobiste pośrednictwa. Zdobywać rzeczy przeszłe z antykwariatów i darowizn. (Ofiarowuję "Rewolucje sceniczne XX wieku" /PIW/).

8. Te kontakty to sprawa oddzielna. Proponuję wstąpić do OISTT (podanie na adres ITI, Wwa. Moliera 1 (trzeba się skontaktować nie tylko dla książek lecz również dla czasopism i spraw organizacyjnych z Giproteatrem, Czechosłowakami (Divadelni Ustav), Francuzami (Bablet), Belgami, NRD itp.

9. Jest to również udział w zebraniach, sympozjach, wyjazdach na wystawy.

10. Warto w naszym gronie (powiększonym) podjąć tematy o najciekawszych spektaklach z podkreśleniem scenografii.

11. Również prace monograficzne o scenografach (te które są już wykonane w różnych szkołach powinny być w odpisie w Ośrodku - zwrócić się do Szkół).

12. Podjąć nagrania na magnetofonie. Nie mamy Frycza ani Pronaszki, a Daszewskiego i Kosińskiego mam jedynie ja - "odbitkę" powinienem dać Ośrodkowi (Proponuję Kantora, Szajnę, Grzegorzewskiego, Wajdę, Dormana, Serafinowicz, Mądzika) to scenografowie - plastycy (lecz również ze scenografami).

13. Wszystkie przedsięwzięcia powinny być niezwłocznie ogłaszane w kraju i za granicą.

14. Pochwalam ideę sympozjum (choć b. teatrologiczne) ale warto urządzić sympozjum z udziałem zagranicy (10 osób, koszty hoteli i diety) z udziałem teoretyków i krytyków (scenografowie tylko z Polski lub na własny koszt).

15. Skompletować bibliografię (OISTT posiada pokaźną, zwrócić się do Z. Mroczka).

16. Starać się o wyjazdy zagraniczne do pewnych ośrodków dla zapoznania się z organizacją, metodologią...

17. Czy Ośrodek mógłby mieć stałego fotografa! pół etatu czy inna forma dla dokumentacji scenograficznej.

18. Spowodować list do MKiS o przekazywanie przez teatry elementów scenograficznych najwybitniejszych spektakli wybranych przez Radę Programową.

19. Wnioskować oprocentowanie każdej wystawy scenograficznej na zakup projektów (kiedyś ja to robiłem, niestety nie było Ośrodka i ITI przekazało do Muzeum Teatralnego - może rewindykować ?)

20. Wszystkie prace nabyte i przyjęte jako darowizna muszą podlegać akceptacji Rady Programowej (strzec się byle czego).

21. Może można by podjąć prace nad makietami teatrów historycznych (od Antyku do XIX w.) w pewnej skali na podstawie dokumentów.

22. Czy Ośrodek - Muzeum Narodowe w Gdańsku podejmie się organizacji - wykonawstwa wystawy scenograficznej na Praskie Quadriennale (13 czerwca - 5 lipca 1983). Już trzeba o tym myśleć (w kontakcie z RA sekcji Scenografii i OISTT).

23. Czy zorganizować wystawę w niedokończonym kościele (inicjatywa M. Kołodzieja) ?

24. Przygotować program spektakli w Muzeum (mogą być zlikwidowane zanim Muzeum będzie otwarte).

25. Zbierać przeźrocza kolorowe, negatywowe. Może wydać i sprzedawać cykle przeźroczy z krótkimi tekstami. Opracowałem kiedyś takie dla "Wspólnej Sprawy" w Wwie (mam).

26. Zbierać katalogi teatralne obecne i przeszłe (może wszystkie, choćby dla dokumentacji).

27. Zbierać plakaty bieżące i przeszłe z teatrów, które takie wydają (Opery, T. Dramatyczne, Narodowy...) zabezpieczyć je naklejając na płótno.

28. Powołać Komitet Honorowy z wysokimi osobistościami (trudny wybór).

29. Powołanie przez Ministerstwo KiS Rady Programowej.

30. Zgoda na propozycje personalne b. dobre, chociaż chciałbym, żeby scenografowie dominowali (też trudna sprawa - kto).

To będzie na ten rok dosyć. Serdecznie Panie pozdrawiam i przesyłam ukłony dyr. Kuszewskiemu. Kiedy się spotkamy owocnie ? Zenobiusz Strzelecki"

Takie były plany, dziś wygląda to następująco:

Kościół św. Jana jest nadal odbudowywany, od 5 lat, po przejęciu go przez Nadbałtyckie Centrum Kultury odbywają się w nim imprezy kulturalne, występy teatrów, koncerty, wystawy (ze względu na nienajlepsze zabezpieczenie i niedoskonałe warunki ekspozycyjne nie wszystkie wystawy mogą się tam odbywać).

Dział Teatralny nadal działa przy Muzeum Narodowym w Gdańsku - jest częścią Oddziału Sztuki Współczesnej w Pałacu Opatów w Oliwie, składa się z dwóch i pół etatu (jedna osoba, poza pracą w Dziale, prowadzi bibliotekę całego Oddziału), ma do dyspozycji dwa magazyny - jeden na kostiumy, drugi na pozostałe zbiory, dwa pomieszczenia biurowe - w jednym znajduje się także biblioteka Oddziału.

Zgodnie z obowiązującym Statutem, Dział Teatralny zajmuje się przede wszystkim dokumentacją życia teatralnego Trójmiasta. Zbiory dzielą się na dwa duże bloki:

ZBIORY ARTYSTYCZNE :

projekty scenograficzne i projekty kostiumów, makiety, kostiumy teatralne, drobne rekwizyty, portrety aktorów, grafiki, rysunki tworzone przez ludzi teatru lub o problematyce teatralnej. Znajduje się tutaj między innymi - bogata kolekcja prac scenograficznych Mariana Kołodzieja: projekty scenograficzne, makiety, projekty kostiumów, kostiumy - ofiarowane przez Teatr "Wybrzeże" oraz Teatr Ateneum z Warszawy do spektakli tworzonych przez artystę na Wybrzeżu i w teatrach w całej Polsce, zbiór prac Aliny Ronczewskiej-Afanasjew - z teatrzyków studenckich, teatrów zawodowych, rysunki Jerzego Afanasjewa z okresu działania Cyrku Rodziny Afanasjeff, projekty Jerzego Krechowicza, prace Jadwigi Pożakowskiej, Alego Bunscha zarówno z teatrów dramatycznych jak i lalkowych, projekty z lat 50. Feliksa Krassowskiego, portrety aktorów w rolach namalowane przez Antoniego Suchanka, szkice z końca lat 40. i późniejsze Lucyny Legut przedstawiające studentów krakowskiej szkoły teatralnej, aktorów i pracowników Teatru "Wybrzeże".

Opera Bałtycka, z którą Dział Teatralny związany jest od początku swego funkcjonowania przekazała w formie daru projekty kostiumów i dekoracji, głównie z lat 50. i 60., których wartość historyczna jest szczególnie cenna, gdyż znajdują się wśród nich wczesne prace Andrzeja Sadowskiego, Krzysztofa Pankiewicza, Andrzeja Majewskiego, Wowo Bielickiego czy Kazimierza Mikulskiego.

W ostatnim okresie również Teatr "Wybrzeże" wzbogacił zbiory Działu przekazując zestaw projektów scenografii i kostiumów do ok. 150 spektakli z lat 1950-1970. Są wśród nich prace z lat 50. Mariana Kołodzieja, Feliksa Krassowskiego, Alego Bunscha, Jadwigi Pożakowskiej, Janusza Adama Krassowskiego, Jana Banuchy, z lat 60.-Franciszka Starowieyskiego, Liliany Jankowskiej, Krystyny Zachwatowicz (1969 r.).

W roku 1985 dzięki Funduszowi Państwowych Zamówień Plastycznych Departamentu Plastyki Min. Kultury i Sztuki zbiory Działu wzbogaciły się o prace scenograficzne artystów z Polski, m.in. Zuzanny Piątkiowskiej, Ziofii de Ines Lewczuk, Krzysztofa Wejmana, Kazimierza Wiśniaka, Wandy Fik - Pałkowej, Wojciecha Krakowskiego, Ewy Kałczak, w sumie ok. 70 rysunków.

Wszystkie te prace, zgodnie z obowiązującymi nas przepisami muzealnymi mają swoje karty katalogu naukowego. Karta taka zawiera informacje o autorze, datę powstania dzieła, jego wymiary, sposób nabycia, opis dzieła oraz jego czarno-białą fotografię, wpisane są także w Księgę Zbiorów Artystycznych, każda praca zaopatrzona jest w numer identyfikacyjny.

W związku z zakupem ostatnio komputerów zbiory artystyczne mają zostać skatalogowane komputerowo.

Zbiory Artystyczne dziś to ok. 6.000 obiektów

ZBIORY DOKUMENTACYJNE:

Do tej grupy zaliczamy :

- fotografie, do najciekawszych należą tu prace Edmunda Zdanowskiego - dokumentujące całą wybrzeżową twórczość Iwo Galla, archiwum Aliny i Jerzego Afanasjewów - zapis działalności teatrzyków studenckich lat 50. i 60., dokumentacja fotograficzna pierwszych spektakli Opery Bałtyckiej, prace Gdańskiego Teatru Rapsodycznego Malwiny Szczepkowskiej oraz niezbyt regularnie przekazywane zdjęcia dokumentujące współczesną działalność teatrów trójmiejskich.

- programy teatralne teatrów trójmiejskich,

- notatki, korespondencja, pamiątki osobiste, w tej grupie znajduje się spuścizna po Kirze Pepłowskiej i Balbinie Horskiej - aktorkach Teatru "Wybrzeże",

- plakaty i afisze, niestety nie podklejone na płótno, ze wszystkich teatrów Trójmiasta.

Do tej kategorii zaliczane są także rysunki techniczne i wszelkie szkice pomocnicze do projektów scenograficznych i kostiumów.

W zbiorach Działu Teatralnego znajduje się także niewielka ilość materiałów dokumentujących przedwojenną działalność teatrów, nieliczne zdjęcia polskich teatrów amatorskich, programy Teatru Miejskiego. Jednak zdecydowanie więcej materiałów tego typu można odnaleźć w Bibliotece Gdańskiej PAN i Archiwum Państwowym.

Wszystkie obiekty tej kategorii skatalogowane są za pomocą kart katalogu bibliotecznego, oddzielnie w swoich grupach, istnieje więc katalog plakatów i afiszy, katalog zdjęć, katalog programów, są wpisane w Księgę Zbiorów Dokumentacyjnych.

Zbiory Dokumentacyjne liczy ok. 5.200 obiektów.

Większość zbiorów, zarówno z kategorii artystycznych jak i dokumentacyjnych pochodzi z darów teatrów lub osób prywatnych, część projektów scenograficznych to depozyty. Znikoma część zbiorów trafiła do Działu Teatralnego jako zakupy muzealne. Niestety od dłuższego czasu nie otrzymujemy żadnych dotacji na zakupy.

Działalność Działu Teatralnego to także wystawy, realizujące trzy zasadnicze tendencje wystawiennicze i popularyzatorsko - oświatowe:

- prezentacja powojennej historii teatralnej Wybrzeża - monograficzna wystawa "Afanasjew z Sopotu" (1993 r.); "Wileński teatr Łątek i jego transformacje"(1995 r. - we współpracy z NCK); "Początki. Życie teatralne Trójmiasta w latach 1945-1949" (1996 r.); "Pół wieku Teatru "Wybrzeże". Przedstawienia"(1996 r.); "50 lat Państwowej Opery Bałtyckiej"(1999 r.).

- współczesna polska plastyka teatralna - "Kołodziej w skali 1 :20",odsłona I i II (1990 r.); autorska wystawa "Klisze pamięci. Labirynty Mariana Kołodzieja"(1995 r.); "Scenografia Łucji i Bruna Sobczaków" - we współpracy z Sopocką Galerią Scenografów (1996 r.); "Płaszczyzna i przestrzeń. Rzecz o scenografach Wybrzeża"(1998 r.)- zbiorowa prezentacja prac 25 scenografów związanych adresem biograficznym z teatrami Trójmiasta.

- wybitni twórcy współczesnego polskiego teatru - "Prace teatralne Andrzeja Wajdy"(1986 r.); "Konrad Swinarski"(1988 r.); "Świat teatru Karola Wojtyły. Misterium Gdańskie"(1989 r.) - wszystkie trzy ekspozycje zostały zrealizowane we współpracy z Muzeum Starego Teatru w Krakowie. W marcu 2000 w Teatrze "Wybrzeże" prezentowana była wystawa "Zygmunt Hübner - człowiek teatru" zorganizowana we współpracy Teatru "Wybrzeże", Teatru Powszechnego w Warszawie i Muzeum Starego Teatru w Krakowie.

Ponieważ żywot wystawy, podobnie jak żywot spektaklu teatralnego jest ulotny, od początku prowadzona jest dokumentacja wystaw. I tak wystawy o twórczości Andrzeja Wajdy, Konrada Swinarskiego i Karola Wojtyły mają dokumentację fotograficzną, wystawy prac Mariana Kołodzieja i Jerzego Afanasjewa mają dokumentację fotograficzną i filmową, wystawa 50 lat Opery Bałtyckiej ma dokumentację zapisaną na płycie CD, wystawa poświęcona scenografom Wybrzeża, będzie miała zapis książkowy w postaci przygotowywanego albumu.

Do większości autorskich wystaw Działu Teatralnego powstawały katalogi - udało się wydać katalog wystawy "Kołodziej w skali 1 : 20" i album do wystawy "Klisze pamięci. Labirynty Mariana Kołodzieja", katalog do wystawy "Afanasjew z Sopotu" oraz "Płaszczyzna i przestrzeń. Rzecz o scenografach Wybrzeża".

Dziś w przygotowaniu jest stała ekspozycja teatralna - planowane otwarcie GALERII TEATRALNEJ to marzec 2001.