Romuald Gantkowski
GANTKOWSKl Romuald Wojciech (14 lipca 1903 Poznań – 17 marca 1989 Los Angeles, USA),
aktor, reżyser.
Był synem Pawła Gantkowskiego, lekarza, działacza politycznego, i Teresy z Kompfów. Uczęszczał do gimnazjum w Poznaniu; jako uczeń wziął udział w Powstaniu Wielkopolskim. W 1921 zdał maturę i wstąpił na Wydział Dramatyczny Konserwatorium Muzycznego w Poznaniu. W czasie studiów organizował amatorskie przedstawienia, wystąpił, np. jako Wielki Książę Konstanty (Kordian), a na egzaminie dyplomowym w roli Judasza (Judasz z Kariothu).
Po ukończeniu studiów, w 1923–27 był aktorem poznańskiego Teatru Polskiego. Zagrał: Rapsoda (Legion), Erhardta (Jan Gabriel Borkmann), Alfreda (Podatek majątkowy), Mirskiego (Wicek i Wacek), Rycerza Czarnego (Wesele), Horacego (Gra miłości i śmierci), Pankracego (Nie-Boska komedia), Lucypera (Uczta Herodiady), Rejenta (Szkoła żon). W 1927 wyjechał do Berlina, gdzie był asystentem Maxa Reinhardta. W czasie pobytu w Niemczech kierował akcją kulturalno-oświatową dla miejscowej Polonii, np. w 1927 (z Zofią Barwińską i Bronisławem Dąbrowskim) z koncertami poetyckimi wyjeżdżał do robotniczych ośrodków polonijnych w Westfalii i Nadrenii, a od września 1928 do stycznia 1929 prowadził teatr objazdowy, z którym występował m.in. w Zagłębiu Ruhry, w Berlinie i Wrocławiu. Później wyjechał z tym zespołem do USA, występował m.in. w Chicago, Nowym Jorku, a gdy w 1930 zespół się rozpadł, zaczął pracować w studiu dubbingowym (Astoria Studio Paramount) w Nowym Jorku, potem w wytwórniach filmowych we Francji i Anglii.
W 1934 wrócił do Polski, w 1935 został kierownikiem artystycznym w polskiej firmie zajmującej się dubbingiem. W 1936 wyreżyserował swój pierwszy film: Płomienne serca, przyjęty entuzjastycznie przez prawicowe środowisko związane z ekipą rządzącą. Film otrzymał Dyplom Honorowy Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministra Spraw Wojskowych na Konkursie Filmowym zorganizowanym w ramach XVIII Międzynarodowych Targów Wschodnich we Lwowie; miał też powodzenie u publiczności. Do 1938 pracował jako reżyser w Polskiej Spółce Filmowej; w 1938 nakręcił drugi film: Dziewczyna szuka miłości. Po bankructwie firmy, reżyserował dla Biura Polskiej Agencji Telegraficznej filmy krótkometrażowe. m.in. Geniusza sceny o Ludwiku Solskim (film pokazywano na VI Festiwalu Filmowym w Wenecji w 1938).
Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Francji, gdzie został szefem Sekcji Kinematograficznej i Teatralnej przy Rządzie Polskim we Francji. W 1940 ponownie wyjechał do USA, reżyserował filmy propagandowe: The Land of My Mother, Poland Fights On, Polish Underground. Występował i reżyserował w Polskim Teatrze Artystów w Nowym Jorku, np. w październiku 1944 wystawił tu Dziady (Konrad) i Warszawiankę (Chłopicki), wystąpił też w tytułowej roli w Spadkobiercy. W 1945 przeniósł się do Hollywood w Kalifornii, wykładał w Peperdine University (otrzymał tam doktorat honoris causa).
Bibliografia
Dąbrowski: Na deskach t. 1; Guderian-Czaplińska: Album teatr. s. 27, 94; Hist. filmu t. 2; Orzechowski: Teatr polonijny; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Papée: Teatr współczesny s. 24, 42, 46, 114, 118, 154; Pleograf (il.); Pozn. wspominki s. 66, 419, 422, 559; Troczyński: Pisma teatr.; Wilski: Szkolnictwo; Film 1989 nr 16; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 42, 2001 z. 3–4 s. 264–265, 290–292, 295; Scena Pol. 1923 z. 4–6; Tyg. Pol. 1944 nr 43, 47; Afisze, Uniw. w Poznaniu; www.ancestry.com (tu nazwisko matki); www.filmpolski.pl
Ikonografia
Fot. – NAC.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
